De schemering wordt steeds dichter. Op de binnenplaats brand een vuur. Mijn ogen rusten even in de vlammen en dan kijk ik omhoog. De ronde vuurschaal in het midden van een gemetselde cirkel. Daaromheen zwarte aarde. Verderop wat struiken en drie appelbomen. Verrassende plek zo midden in de stad.

Langzaam verzamelen zich mensen op de binnenplaats en de aangrenzende ruimtes. In een van de ruimtes worden beelden geprojecteerd op een witte muur. Beelden van steden. Beijing, Antwerpen, Shanghai, Cambridge, Edinburgh. Eigenlijk vakantiekiekjes, maar dan zonder ons.  Er zijn nu ongeveer 25 mensen die rustig rond het vuur staan of naar de diabeelden kijken. De meeste mensen ken ik wel. Ze zijn op deze koude november avond gekomen omdat ik ze heb uitgenodigd. Vrienden, familie, geliefden en overige geïnteresseerden.

Een man en vrouw komen naar buiten. Het zijn de dansers. Voor hen is dit ook nieuw. Je voelt de weerstand van de jonge danser voor het onbekende. Hij vind dat dit niet kan. De vloer is niet goed. Het is niet vlak, zoals een dansvloer en op dit rulle zand heb je ook geen grip. Nu staat deze krachtige soepele man klaar om te beginnen. Zijn houding onzekerder dan toen ik hem op de dansvloer zag. Toen was hij snel en beweeglijk, zich schijnbaar moeiteloos bewust van de overwinning.

Hij biedt zijn armen aan zijn danspartner. Een tengere vrouw met kort donker haar. Voor de gelegenheid zijn de dansers gekleed in soepele ‘urban’ danskleding. Hij heeft laagjes over elkaar aan. Een soepele broek met gymschoenen er onder. Zij heeft een jurk over een broek. Daarboven een kort wit bontjasje waaronder haar taille zich slank aftekent. Omdat het koud zou worden ben ik vanmiddag met haar naar de tweedehands winkel aan de overkant gelopen en heb dit jasje voor haar gekocht. Het jasje geeft haar voldoende vertrouwen om zich over te geven aan de situatie.

De dansers zijn klaar om te beginnen. Ik voel hun stilgespannen concentratie. Zie hoe hun voeten de oneffen vloer aftasten. Ze wachten op een teken van mij. Ondertussen hebben de overige gasten zich verzameld rond het vuur. Een natuurlijk moment om te beginnen. De wolken schuiven uiteen. De maan komt tevoorschijn. Een grote volle maan. In de verte hoor ik de stemmen van een paar fietsers voorbij komen. Een autoportier slaat dicht. Dichterbij het knapperende vuur en de geur van rook die omhoog stijgt in het licht van de volle maan.

Ik steek mijn hand op, terwijl ik de dansers aankijk. Dan een knikje naar de persoon die klaarstaat om de muziek aan te zetten. Hij loopt door de poort in de schutting en verdwijnt. In de verte beginnen de trage tonen van een tango. Ik nodig iedereen uit om de voeten van de dansers te volgen. Om met die voeten mee de ruimte waar we zijn opnieuw te ervaren. Kom . . . laten we volgen.

De voeten van de dansers zoeken elkaar en tasten dan onzeker de ruimte af. Ze vinden hun weg naar de muziek toe. Door de poort. Wij volgen. Sereen in het heldere maanlicht ervaren we de ruimte daarachter. De maan en twee spotlights werpen enorme schaduwen van de dansers op de oude hoge muren. De parkeerplaats waar we nu beland zijn is omringd door gebouwen. Aan het eind is een grote automatische schuifpoort te zien. Daarachter beweegt de vertrouwde wereld weer. Ik herken dit deel van de stad. Op de parkeerplaats staan auto’s, aan de zijkant veel dorre bladeren en wat zwerfvuil. Onder de felle lantaarnpaal twee winkelwagentjes vol lege kratten en flessen.

De muziek wordt intenser. De voeten van de man – zekerder nu – banen zich een weg over de keien. Soms even aan het gezicht onttrokken, maar steeds aanwezig door de dansende schaduwen. De dansers sluiten af in een stille omhelzing. Ondanks alles eengeworden.

Even vangen we een glimp op van de volle potentie van deze plek. De voeten van de dansers hebben de stenen van deze stille achterplaats vloeibaarder gemaakt. Als het applaus wegsterft, lopen we weer terug naar het vuur waar de dansers begonnen waren. Het maanlicht raakt de rijke essentie van deze plek aan. Legt een blauwdruk bloot. We zien nu niet enkel wat er is, maar ook hoe het kan zijn en wat daarvoor nodig is. De oude schuttingen lossen in zichzelf op. Het vuur verwarmt nu een binnenterrein wat drie initiatieven verbind. Initiatieven die jarenlang afgezonderd van elkaar een zieltogend bestaan leiden of nog wachten om te mogen beginnen.  

Aan de linkerkant is een ingang ontstaan naar een oud schoolgebouw, twintig jaar geleden in gebruik genomen door kunstenaars. Sindsdien is er door de eigenaar geen aandacht meer besteed aan het onderhoud van het gebouw. Jaar op jaar vertrouwend dat het toch niet lang zou duren voordat de kunstenaars de moed zouden opgeven.

Aan de rechterkant zijn een tweetal atelierwoningen zichtbaar. De tekeningen hiervoor hebben jarenlang in meerdere lades gelegen. Waarom? Waar is het wachten op? Is het omdat ieder initiatief afzonderlijk niet voldoende kracht heeft om het bestaansrecht ten volle op te eisen?

Vanavond in het licht van de volle maan, zijn wij getuigen van dit magische moment, waarin we even de ware aard en potentie van deze vergeten plek midden in de stad zien. De onooglijke parkeerplaats transformeert tot een semi openbare beeldentuin, de drie initiatieven verbindend.

En de volle maan glimlacht om dit voorbeeld van samenwerking en transformatie in haar ondermaanse. En omdat zij overal komt op aarde, zal ze dit verder vertellen.

Waar ontstaat de stad?

 
In Haarlem zag ik in de St. Bavo kathedraal aan de rand van het plafond een oude boodschap geschreven. In middeleeuwse letters werd een oproep gedaan om de volgende kathedraal te bouwen.  Door de kathedralenbouwers van weleer aan de kathedralenbouwers van de toekomst…ik voelde me aangesproken, voelde me als het ware geroepen om de volgende kathedraal te bouwen…maar welke ‘kathedralen’ hebben we nu nodig? Waar kunnen we elkaar als mens ontmoeten en boven onszelf uitstijgen?

Hoe kunnen we de blauwdrukken ontdekken voor een vitale stad. De stad van nu, het fysieke product ontstegen. De transformerende stad, die ontstaat door interactie tussen fysieke, sociaal-culturele en economische krachten.

Vanuit mijn werk als adviseur voor startende ondernemers ondersteun ik mensen om dat steeds opnieuw - ieder in hun eigen context - te ontdekken. De laatste jaren heb ik door veel steden gelopen en heb gekeken naar de meer en minder vitale plekken. Hoe ontstaan deze? Waar zitten de verschillen in?

Graag wil ik mijn periode als tweede maanscout aan de stad wijden en samen met jullie de potentie van de stad blootleggen.

Lucy Bathgate  

Maanscout November 2009

De laatste maanden zie ik in Tilburg een aantal incidenten (wegtrekken van ondernemingen uit Tilburg) waarvan ik de indruk heb dat ze anders zijn en dieper ingrijpen dan de normale golfslag van het komen en gaan van bedrijven. Het lijkt wel of het bloed wegtrekt uit het ‘gezicht van Tilburg’. Wat bedoel ik daar mee?

Het gaat om een reeks van incidenten die ogenschijnlijk geen of weinig samenhang hebben, maar wat begint op te vallen en waar ik me ook zorgen om maak. Van een aantal situaties ken ik de achtergrond maar gedeeltelijk of helemaal niet, toch noem ik ze hier, omdat ze mogelijk wel vergelijkbare oorzaken hebben of ons enig houvast bieden voor het bepalen van onze visie en gezamenlijke houding die voor de toekomst nodig is.

Overigens zijn ook de positieve woorden die gezegd zijn op de nieuwjaarsreceptie over Tilburg als stad helemaal waar. Maar die schetsen meer het gezicht zelf, de soms diepe voren en karakteristieke trekken waar ik ook van ben gaan houden sinds ik in 1985 in Tilburg ben komen wonen.

Hier volgt een opsomming van bedrijven die onlangs wegtrokken en ontwikkelingen die ik waarneem die de stad Tilburg economisch en sociaal kwetsbaarder maken. Waar een antwoord verwacht wordt, ook al komt de vraag niet altijd naar ons toegebracht op een presenteerblaadje. Het heeft niet in de eerste plaats met geld te maken, dat is een vergissing die vaak gemaakt wordt. Men verwacht niet in de eerste plaats geld, maar visie, meedenken en in een aantal gevallen participatie. Door een helder perspectief (en de juiste voorwaarden) in de stad te creëren biedt je aan de ondernemers de ruimte om te ondernemen en het daar bij behorende risico te nemen.

Wat trok geheel of gedeeltelijk weg uit Tilburg:

• Een middelgroot accountantskantoor, ik dacht ABAB.
• Het hoofdkantoor van de landbouworganisatie ZLTO
• De kantoren van VGZ aan de Spoorlaan, ca 400 arbeidsplaatsen en gedeeltelijke kapitaalsvernietiging
• Per 1 jan 2008 vertrekt het grootste deel van de dienstverlening van de Kamer van Koophandel naar Eindhoven. Wat nog geboden wordt is de front office van het handelsregister en voorlopig een aantal basis seminars voor startende ondernemers.  Wat is blijven liggen? Waar liggen nog kansen? Wat is daarvoor nodig? Waarom is Eindhoven zoveel aantrekkelijker als vestigingsplaats?
• Fontys geeft in Tilburg (behalve bij de rock acadamy) géén onderwijs ondernemersvaardigheden aan haar studenten van de kunstopleidingen, daarvoor moet men naar Eindhoven uitwijken. Tilburg is de onderwijsstad en de kunstenaars worden verondersteld docent te worden, Eindhoven de stad van techniek en design en de studenten straks ondernemers. Zo redeneert het Fontys bestuur al jarenlang kort door de bocht.  Het is een misvatting dat er alleen docenten nodig zijn, de meeste uitstromers worden zelfstandig beroepsbeoefenaar. 
  
• Een hele generatie ondernemers staat er alleen voor bij kritische veranderingen, zoals bedrijfsoverdracht en sluiten daardoor veelal de onderneming met lede ogen. De een na de andere onderneming stopt. Met name langs de linten, Korvelseweg, Besterdring, maar ook in het Dwaalgebied. Hierdoor wordt het normale komen en gaan van winkels en bedrijven ernstig verstoord, de levensvatbaarheid van de staat, het plein of het gebied gaat structureel sterk achteruit.
  

Gevoelige ontwikkelingen en kansen in de nabije toekomst

• Veemarktkwartier. Onlangs is het contract met de projectontwikkelaar gevierd om dit gebied te ontwikkelen. Het concept heeft bijzonder veel kwaliteit en doet recht aan de eigenheid van Tilburg, aan haar eigen kracht met nationale en internationale uitstraling. Maar de weg van concept naar werkelijkheid vraagt om aandacht, vraagt om samenhangende invulling die ook inhoudelijk recht doet aan de gewenste ontwikkelingen.
• De linten van Tilburg.
• De kanaalzone. Wordt dit gebied op dit moment vaak als ´prullenbak´ gebruikt om allerhande initiatieven waar men minder raad mee weet kwijt te kunnen? Ook hier ontbreekt het aan een samenhangende visie op de stad en de gewenste ontwikkelingen van deelgebieden.
• Een multiculturele feestzaal. Op dit moment zijn al 18 serieuze initiatieven op niets uitgelopen en het 19e initiatief (op het voormalig Scala terrein) hoort al sinds de zomer niets meer. Mogelijk  is er onvoldoende overkoepelende visie beschikbaar op de binnenstad.
  

Nawoord ruim 5 jaar later: de geschetste ontwikkeling is nog steeds even actueel. Gelukkig zijn er ook een aantal positieve ontwikkelingen en kansen . . . er is meer samenwerking, zowel regionaal als tussen veel verschillende partijen in de stad; ook bestaande ondernemers kunnen terecht voor advies en ondersteuning; het lintenmanagement heeft aandacht; de Piushaven begint zicht te ontwikkelen en her en der te bruisen; de Spoorzone is geopend.  Het is een begin. Het blijft nodig om goed te blijven kijken, de situatie in samenhang te doorgronden en samen te werken. De situatie verschilt per wijk en per straat. Het is niet eenvoudig, maar beslist de moeite waard.