Geef jouw stem via de facebookpagina voor de publieksprijs 'Wat zie jij zitten in de Polygonale hal' in Tilburg. Dit kan tot uiterlijk 30 juni 12.00 uur. Een kans voor meer levend water in de stad, verwoord in een verhaal met Ed Bergers uit 2011. Getekend door Anneke Vervoort van van Hoogmoed Architecten.

Komend jaar worden in drie steden het project 'Kansen voor groen en stedelijk water' uitgevoerd in samenwerking met locale deskundigen en SBRCURnet. In Tilburg, Den Bosch en een nog onbekende derde stad. Dit burgerinitiatief wil de verbinding aangaan met de professionele wereld op het gebied van stedelijke ontwikkeling, groen en water. Want het gaat om meer dan water alleen: ook groen, biodiversiteit, recreatie, stadslandbouw, klimaatverandering: het zijn allemaal zaken die spelen in de steden. Al die zaken komen samen in knelpunten- en risicokaarten die we via het SBRCURnet project Kansen voor groen en water bij stedelijke ontwikkeling per stad of stadsdeel willen opstellen. Die moeten uiteindelijk uitmonden in kansenkaarten voor water en groen in de stad. We zien nu al dat mensen en lokale organisaties, zoals voor stadslandbouw enthousiast worden. We willen met dit initiatief ook de hokjes rond gevestigde organisaties en disciplines doorbreken en de projectleiders bij stedelijke vernieuwing handvaten aanreiken voor realisatie. Zie onderstaande link voor het volledige artikel op de SBRCURnetwerk site, waar u ook het project kunt volgen. Dit project komt mede tot stand door een bijdrage van de Provincie Noord-Brabant.

Ook in Londen zijn veel verloren rivieren. Paul Talling, de schrijver van het boek 'Lost Rivers' vond er 22 en bracht ze weer in kaart en in beeld. Hij houdt ook regelmatig wandelingen langs de loop van de verloren rivieren, waar soms resten van de rivier letterlijk opduiken. Ook straatnamen en gebouwen verwijzen naar de verloren functies van het water. Prachtig is ook het gedicht op de website over het boek. Meer informatie, veel foto's en data voor wandelingen vind je op de website, waar je ook zijn boek kunt bestellen.

Op 14 maart 2014 heeft Rob van Putten op de zolder van het Regionaal Archief een plattegrond van Tilburg gevonden, waarop alle waterlopen die er toen waren zijn aangegeven. De plattegrond is gemaakt in 1907 en is geheel in kleur. Ook het nog niet aangelegde Wilhelminakanaal is er op aangegeven. De plattegrond is op schaal 1:2500 en heeft een oppervlakte van ruim zes meter (ca 2x3 m). Deze kaart wordt zo snel mogelijk gedigitaliseerd. Het liefs 'meerlagig' zodat een relatie gelegd kan worden met de huidige situatie. De kaart sluit aan op het artikel 'Waterlopen in Tilburg' van Rob van Putten http://www.lichtopdestad.com/4/category/rob%20van%20putten/1.html

Rotterdam heeft iets bijzonders bedacht om in de dicht bebouwde stad voor extra wateropvang te zorgen: waterpleinen. Het overgrote deel van de tijd fungeren deze waterpleinen als heerlijke speelplek of als sportveld. De buurtgebruikers hebben meegedacht en ontworpen. Bij hevige regen kunnen de pleinen het overtollige hemelwater enige tijd vasthouden. Zo laat Rotterdam klimaatbestendigheid en leefbaarheid hand in hand gaan.

Water is een belangrijke drager voor een aantrekkelijke woon-werk- en verblijfsgebied bij de herstructurering van de typische 60'er jaren wijk Poptahof in Delft.

Op een waterkoude dag in november beland ik in de Karrestraat in Tilburg. Op de grond wordt een levensgrote kopie van de kaart van Zijnen uitgerold uit 1760. De opmetingen zijn in 1730 gemaakt. Het origineel is ongeveer 3 bij 4 meter. Deze kopie is in drie delen.
We gaan door de knieën en langzaam ontvouwen de geheimen uit het verleden zich. We volgen de beken en waterlopen. 'Kijk hier stond het brandweerhuisje aan de Gasthuisring, het stond boven op de beek 't Maasje gebouwd.' We volgen de bochtige, soms hoekig hergraven beekjes met de vingers, terwijl we over de kaart kruipen.

Op deze waterkoude dag beland ik in de Karrestraat in Tilburg. Op de grond wordt een levensgrote kopie van de kaart van Zijnen uitgerold uit 1760. Het origineel is ongeveer 3 bij 4 meter. Deze kopie is in drie delen. We gaan door de knieën en langzaam ontvouwen de geheimen uit het verleden zich. We volgen de beken en waterlopen. 'Kijk hier stond het brandweerhuisje aan de Gasthuisring, het stond boven op de beek 't Maasje gebouwd.' We volgen de bochtige, soms hoekig hergraven beekjes met de vingers, terwijl we over de kaart kruipen. 'Toen ik hiermee bezig was had ik niet zo'n interesse voor het water, meer voor de gebouwde kwaliteiten van de stad en de bomen.' Ik heb jarenlang onderzoek gedaan naar de leefbaarheidsaspecten van de stad. Heb elf pleinen en de linten in kaart gebracht. Steeds ongeveer 10 kaarten per gebied. Elke kaart vertegenwoordigd een kwaliteit. Zoals toegangkelijkheid, openheid van het gebied, ontstaan van de wegen, bouwjaar van de gebouwen, staat van onderhoud, omvang van bomen, diversiteit van gevels, uniciteit van gebouwen. Op de kaart zie je die kwaliteiten uitgewerkt in acht gradaties. Alles met de hand ingekleurd, met ecoline. Als je die over elkaar heen zou kunnen leggen wordt het interessant, dan zie je waar het meer en minder leefbaar is.' Ik vertel hem van mijn zoektocht naar het water in de stad. 'Kom eens mee.' We lopen door zijn achtertuin. Door een poortje naar een andere tuin. 'Volk' roept hij. Er komt een jonge vader naar buiten, met achter hem zijn zoontje. 'Het is straks heel belangrijk' zegt het ventje 'dan ga ik fietsen'. Zijn vader knikt 'Ja dan ga je het leren, in het park'. En hij pakt de sleutel en ontsluit het deksel van de put. 'Kijk daar groeit een tongvaren. Die komt maar op drie plaatsen in Brabant voor.'

Even later fiets ik terug naar huis door de mistige stad. Onder mijn arm de rol met kaarten van het leefbaarheidsonderzoek en in mijn fietstas de getypte stapel losse bladzijden met de toelichting. 'Het meeste is kwijt, maar misschien heb je er iets aan.'

Foto's door Anne-Marie van der Gouw (Tilburg 2013).
Klik voor een grotere versie op Instagram.

 Zonder water zou er geen leven zijn op deze planeet. Water is van oudsher een onmisbaar onderdeel van leefomgeving van de mens. De oudste nederzettingen liggen meestal op de overgang van natte naar droge gebieden: zo dicht mogelijk bij het water (en de vruchtbare grond) zonder zelf natte voeten te krijgen. Geen dorp of erf kon zonder waterput.

Grote steden liggen ook altijd aan het water. Londen aan de Thames, Parijs aan de Seine, Rome aan de Middellandse Zee. Vroeger was water de beste manier om voedsel en andere producten vanuit het ommeland naar de stad te transporteren. Die vervoersfunctie is later deels vervangen door spoor, vrachtverkeer en luchttransport. Daarmee veranderde ook de relatie tussen steden en hun rivieren en kanalen.  De waterkant verandert van een puur functionele kade voor laden en lossen in aantrekkelijke promenades en terrassen waar men kan wandelen en genieten van het uitzicht. Deze achterkant van de stad verandert in een voorkant, een transformatie die in veel steden nog steeds gaande is.

Maar niet alleen het ‘grote’ water is belangrijk voor de beleving van de stad. Ook kleinere waterelementen hebben een grote aantrekkingskracht in de openbare ruimte. Water kan allerlei vormen aannemen, van een waterval tot een spuitende fontein, van een watergootje tot een spiegelvijver, van een cascade tot een nevelfontein. De meest succesvolle waterelementen in de openbare ruimte zijn toegankelijk en interactief. Je kunt het water aanraken, er doorheen lopen of zelfs pootjebaden. Een groot succes zijn daarom ook de bedriegertjes, kleine spuitfonteintjes die onvoorspelbaar aan en uitgaan, waar kinderen (maar ook volwassenen) zich vaak urenlang mee kunnen vermaken.

Water verandert niet alleen het beeld van de openbare ruimte, maar ook het geluid. Vallend, kabbelen of spuitend water geeft een prettig achtergrondgeluid, waarmee andere geluiden, zoals die van verkeer, gecamoufleerd kunnen worden. Water is een veelzijdig ontwerpmiddel. Bewegend water geeft levendigheid in een stille ruimte, en een vlakke waterspiegel kan rust brengen in een drukke omgeving. Zelf verzamel ik mooie voorbeelden van water in de openbare ruimte op mijn Pinterestpagina http://www.pinterest.com/dorithvgestel/water-in-public-spaces/

Een van mijn favoriete waterelementen in de openbare ruimte zijn de Bächle van Freiburg im Breisgau. Deze gootjes met water uit de river de Dreisam stromen al sinds de 13e eeuw door de stad. Ze werden ooit gebruikt als watertoevoer en bluswater, maar zijn nu vooral een aantrekkelijk en speels element voor kinderen en toeristen in de openbare ruimte van deze autovrije binnenstad. De Bächle van Freiburg laten zien dat water niet groots hoeft te zijn om veel kwaliteit toe te voegen aan de openbare ruimte. Een stroompje van 40 cm maakt al een wereld van verschil.
http://en.wikipedia.org/wiki/Freiburg_Bächle

Dorith van Gestel, Tilburg 21 oktober 2013

In de tuinen van het ecologisch woonproject de Groene Marke in Zutphen, hebben de bewoners samen een bijzondere speelplek met water gecreëerd voor kinderen en iedereen die van water houdt!!: hun eigen Waterloopplein! Met hulp van een goede pomp (die ook voor kinderen goed te bedienen is!) wordt het grondwater omhoog gepompt en vind het zijn weg naar beneden. Langs grote keien, onder bamboeplanten door, ondergronds via een tunnel, door een poort van oude middeleeuwse stenen, door houten bakken stroomt het in een opvang-bak en komt het uiteindelijk terug in de grond. Het is al jaren in gebruik en met enorm veel plezier wordt het water stromend gehouden. Water blijft fascineren en trekt mensen aan, is daardoor ook steeds een ontmoetingsplek voor jong en oud.

Hier een voorbeeld van een plein waar het water zich zou kunnen verzamelen.

Vroeger hebben in de Spoorzone vier beken gelopen, smalle beken, vaak niet breder dan 75 cm of een meter. Mogelijk is het water nu nog aanwezig, maar dan onzichtbaar in de ondergrond of opgenomen in onze rioolstelsels. Het hoeft wat mij betreft niet terug naar vroeger. Ik zie mogelijkheden, die voor ons nu relevant zijn en meerwaarde bieden voor het leven in de stad. Hier onder een voorbeeld hoe water op een plein er uit zou kunnen zien, met dank aan Anneke Vervoort, van Hoogmoed Architecten, die het geschetst heeft. Geen ontwerp, geen plan, gewoon vrije verbeelding. Ongehinderd door de werkelijke (on)mogelijkheden van deze plek.

Mijn droom is om het water weer te vinden, te bevrijden en plekken te creëren waar het weer kan stromen. Zie de website van C@st STADSidee via de groene link hier onder.

Waar het water zich verzamelt ontstaan plekken waar de tijd even wegvalt. Waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en verhalen vertellen. Water op deze plek is voor het eerst 'gezien' in mei 2011 door architect Ed Bergers. Lees het verhaal 'Meesterlijk' bij verhalen van de stad'
En onlangs getekend door Anneke Vervoort "van Hoogmoed architecten".

Waterval, midden in de stad. Het indrukwekkende geluid van een massa vallend water. De installatie van Leonard van Munster in De Fabriek maakt indruk. Zie artikel Eindhovens Dagblad, 23 september 2013 via de groene link hier onder.

Artikel in Volkskrant van 7 september 2013 'Boulevard Madrid Rio'. 'We steken gewoon al ons geld in een prachtig nieuw park, besloten de Madrilenen. Zo veranderde de smoezelige achterkant van hun stad in een bruisende rivieroever voor bewoners en toeristen.'
Zie link naar artikel via de groene knop hier onder.

Mijn droom voor levend water in de stad wordt genoemd in dit artikel in de Volkskrant van 6 september 2013.
'In Droomboek klinkt heimwee door naar modder'.

Zie de derde kolom, vierde regel in het artikel via de groene knop hier onder.

De uitzending van de NOS bij het aanbieden van het droomboek voor ons land aan de koning. Ik ben de tweede dromer in beeld (3:37) en vertel mij droom voor levend water in de stad en doe een oproep aan iedereen om het verborgen water weer te ontdekken en te bevrijden.

Dit artikel van Rob van Putten is een speciaal voor deze website herziene versie van een artikel dat in 2000 verscheen in het tijdschrift Tilburg. Het geeft een goed beeld van het ontstaan van de ongeveer 35 beken in en om Tilburg. En hoe de tijd, de natuurlijke veranderingen en menselijke invloed de loop van beken steeds heeft veranderd. Opvallend is dat de meeste beken smal en ondiep waren, op enkele uitzondering na. Vooral veel van de verdwenen beken waren vaak niet breder dan 50 tot 80 cm, bij regenval soms breder. De diepte varieerde van 10 cm tot 1,1 m. Daarin verschillen we van de stevig stromende jonge Dommel in Eindhoven, of de statig voortglijdende Aa, Binnendieze of oudere Dommel bij Den Bosch. Smalle beken horen dus bij het karakter van Tilburg.

Binnenkort volgt hier het voltooide artikel, plus een nieuwe en meer gedetailleerde kaart. Dit is de conceptversie van 14 mei 2013, met de oude kaart.

Mijn droom voor levend water in de stad in het dromenboek voor de koning. Mijn droom voor ons land. Samen met 300 andere dromers. Zie pagina 11.

voor Lucy Bathgate

Toekomst

Pijlkruid schoot omhoog
uit het water van haar jeugd
langoureuze sluiers groen waaierden
dicht bij de bodem terwijl zij keek
naar haar spiegelbeeld

zag zij toekomst?
toekomst zie je niet maar je hoort
een stem die een opdracht spelt

maak waar je wonen zal mooi, meiske
draag stenen aan stapel metsel timmer
met je eigen handen maar vergeet niet
de aderen de fijn vertakte
haarvaten van de aarde

graaf open
laat ze niet verstoppen

want geen huis gedijt
zonder de kleine stromen
die zijn tuin doorspoelen en voeden
het groen dat daar opschiet
en wil bloeien.

Herman Coenen
maandag 15 april 2013

Levend water in de stad

Mijn verlangen gaat uit naar meer wilde natuur en levend water in de stad, zodat het stiller en schoner wordt om er te wonen, te werken, te spelen en te creëren.

Zoals langs de beek, waar ik als kind vaak met mijn oma en zusje liep. Die beek liep door de stad. Daar stonden hele grote bladeren langs de oever. Plompebladeren noemden wij ze en we pasten er onder als kabouters. We mochten er een paar plukken. En oma deed voor hoe je de steel voorzichtig kon buigen als een zeil en dan door het blad heen steken als een kiel. Aan de ene kant van de brug lieten wij ze in het water vallen en dan renden we naar de andere kant, waar de bladeren statig tevoorschijn dreven. “Waar gaan ze naar toe oma?” En oma vertelde hoe ze van de rivier in een grotere rivier uitkwamen. “En dan?” We bleven doorvragen, net zo lang tot de bladeren in de grote zee uitmonden. “Maar dat duurt heel lang”. Toen ik drie jaar later samen met oma aan zee kwam, vroeg ik haar: “Zijn ze er nu, de bladeren?” “Ja, hoor, nu zijn ze er”.

Nu heb ik geleerd dat er een woord bestaat voor het bevrijden van water: ‘ontkluizen’. In de zandgrond van Tilburg is geen stromend water meer te bekennen, maar er waren vele beken, waterlopen en ook de beruchte blauwsloten die het afvalwater van de textielververijen wegvoerden. Ik ben benieuwd hoe hun beddingen liepen. Waar is het water gebleven? Is alles opgegaan in ons riolenstelsel, of zit het anders? Kan het levend water ons betekenis geven in deze zich hernieuwende stad?

Mijn droom is om het water weer te vinden, te bevrijden en plekken te creëren waar het weer kan stromen. Aangevuld met het opgevangen regenwater van de daken, dat niet meer ondergronds hoeft te verdwijnen, maar wat je kunt zien en horen in de tuinen en op pleinen. Waar het water zich verzamelt ontstaan plekken waar de tijd even wegvalt. Waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en verhalen vertellen.

Lucy Bathgate 15 april 2013