Hier wordt ik gelukkig van ...

Brabants Dagblad, zaterdag 4 februari 2017.

In het voorjaar van 2013 zet ik mijn fiets tegen het hek van het voormalige van Gend en Loosterrein. Dan zie ik een opening in het gaas en kruip er door. Ik loop aarzelend door een stil berkenbos en kom in een groot leeg en vergeten gebied heel dicht bij het centrum van Tilburg.

Weer terug bij mijn fiets zie ik door de bomen heen een stadspark. Een grote groene long, waar de stad kan ademen.  Een plek voor ontmoeting en bedrijvigheid. En volop ruimte voor sport en ontspanning. Her en der een groepje mensen, neergestreken op het gras in de middagzon. Een stukje verder gaat het pad over een kleine beek. Lang, heel lang is het ondergrondse water hier afgevoerd in riolen. Nu is het gezocht en bezongen. Levend water voor een levende stad. Ik sta stil bij de beek en zie kleine vissen tussen de waterplanten schieten. De planten buigen en dansen met de zachte stroom mee. Het water schittert terwijl ik voorover buig en mijn vingers laat spelen met het spiegelbeeld van mijn glimlach.

Nu is het bijna zo ver!

Met dank aan mijn mede kwartiermakers, adviseurs, regiegroep, buurtgenoten, achterban vanuit het netwerk Levend Water en alle voorgaande plannenmakers.

Wat zijn blauwsloten? En bestaan ze nog? Op 17 april werd Rob van Putten geïnterviewd voor Blauw Tilburg/Textielplein DOEplein tijdens het Inspratiecafé Oud-Noord. Gastheer en interviewer Jan Waalen.

Levend Water op het VGL terrein - het voormalige van Gend en Loos terrein langs het spoor in Tilburg - is door de regiegroep voor de inrichting van het terrein unaniem goed ontvangen . . . mits . . . het haalbaar is om daar stromend en schoon water te realiseren. Geen droogvallende sloot en liefst een vijver met water van zwemwater kwaliteit.

De werkgroep Levend Water is met veel enthousiasme vijf keer bij elkaar geweest in korte tijd, waarbij ook deskundigheid is aangehaakt op het gebied van waterzuivering. Onze conclusie is dat stromend en schoon water op dit terrein haalbaar is. Het Levend Water op het VGL terrein kan in stappen worden gerealiseerd. Daardoor is het proces én het resultaat natuurlijk en authentiek. Een park dat na de eerste basis gaandeweg samen verder wordt ontwikkeld. Daardoor ontstaat er een breed gedragen eigenaarschap en verbetering van de leefbaarheid, klimaat adaptatie, een meer circulaire stad. Wat ook opvalt is de meerwaarde die het water op dit terrein kan hebben als binnenstedelijke waterberging en het water systeem tegelijkertijd kan zorgen voor een geleidelijke zuivering van het vervuilde grondwater.

De samenvatting van het onderzoek vind je onderaan dit artikel.

Wat hebben we onderzocht?

1. Globaal watersysteem: verkenning terrein (grondwater; grondsoort; hoogteverschillen; vervuiling) aanvoer ‘bronnen’ van water (dakwater; wegwater; tunnelgemaal; oppompen; rondpompen) globale waterdimensionering; overstort (op nabije blauwe ader) stedelijke context; ecologische context; historische ankerpunten; zuiveringssystemen; waterveiligheid.
2. Uitwerking watersysteem: waterloop profilering; waterzuivering; voorbeelden; haalbaarheid; rollen en verantwoordelijkheden partners; meerwaarde binnenstedelijk waterberging
3. Ontwerp watersysteem: dimensionering van het benodigde water om het watersysteem (beek, speelplaats en vijver, inclusief zuiveringselementen zoals helofythenfilters) op een eenvoudige manier gaande te houden.
4. Ontwerp waterzuivering: ontwerp watersysteem voltooien met ontwerp waterzuivering; meerwaarde voor het watersysteem van de stad en de ecologische verbindingszone.
5. Afronding onderzoek haalbaarheid:
   - het ontwerp van het watersysteem
   - inpassing op het terrein (globaal), randvoorwaarden
   - waterkwantiteit en dimensionering van beek en vijver
   - waterkwaliteit, zuivering en veiligheid
   - meerwaarde voor watersysteem en ecologie van de stad

Vroeger liep een van de Tilburgse blauwsloten door het voormalige van Gend en Loosterrein, binnenkort wordt het terrein ontwikkeld tot een nieuw stadspark.

Als er weer water gaat stromen in het park, ontstaat er groen en het wordt stiller en minder stoffig. Je kunt fijn spelen met water, vindt er stilte en ruimte voor ontmoeting.
Voor kinderen van elke leeftijd, ouders en grootouders. Voor alle mensen die gebruik maken van het park of er doorheen fietsen en lopen. Voor passerende treinreizigers.

Veel ingebrachte ideeën voor de nieuwe invulling van het park vermelden water, de thema’s die daar vaker terug komen zijn:

Het idee om water in de stad Tilburg te realiseren is niet nieuw. In 1992 won een team van zeven mensen bij de Milieudienst Tilburg een prijs voor het 'Beste Idee'. De jury had het plan uit een 'verzameling aan tamelijk rigoreuze ideeën' uitgekozen omdat de basisgedachte van 'Water in de Stad' zowel een historische als ook eigentijdse, en daardoor zeer waardevolle betekenis kon hebben. De afdeling Milieuzaken realiseerde zich wel dat een aantal van hun ideeën niet op korte termijn te verwezelijken was.
De slotzin van het boeiende en goed onderbouwde voorstel is: . . . hopen we dat een aantal van de ideeën ook nog eens werkelijk wordt gerealiseerd!

In de kern is het plan eenvoudig. Het proceswater van Fuji, die toen nog fotofilmpjes produceerde, zou gezuiverd worden en naar de stad gepomt. Vandaaruit kon het water haar meerwaarde aan de stad geven in de vorm van aangename plekken, verkoeling en vergroening. Een van de meest tot de verbeelding sprekende concepten in het plan vind ik wel de manier waarop het water de spoorbaan zou oversteken. Voor de hand ligt misschien om dat met een duiker te doen, dus onderdoor . . . maar nee, stelt u voor . . . het water wordt met een krachtige pulserende boog óver het spoor heen gespoten. Als je met de trein in Tilburg aankomt of vertrekt richting Breda, ga je onder deze schitterende waterboog door. In mijn verbeelding wordt het water 's avonds in kleuren aangelicht.

Nu is Fuji begonnen met de aanleg van een nieuwe waterzuiveringsinstallatie die tien miljoen liter water per dag kan verwerken. Het is geen solo-project maar een samenwerkingsverband met bedrijven in de omgeving waaronder Coca-Cola. Ook aardappelverwerker Agristo, geur- en smaakstoffen-fabrikant IFF,  milieubedrijf Cofely en waterschap De Dommel doen mee aan het zuiveringsproject. De zuiveringsinstallatie is gepland op het terrein van Fujifilm waar het afvalwater van de samenwerkende bedrijven bij elkaar komt. 10 November ging de eerste spade in de grond (zie foto) en medio 2016 moet alles klaar zijn. Het gezuiverde water zal dan op het Wilhelminakanaal geloosd worden.  (bron: Tilburgers.nl) . . . wat betekend dat het vandaar wegstroomt richting Dongen, Oosterhout, zich samenvoegt met de Maas en zo naar de Noordzee.

Vanuit de gedachte van Levend Water zou het nog mooier zijn als Fuji het water eerst 'teruggeeft' aan de gemeenschap, door het voordat het afwatert op het kanaal eerst naar de stad terug te pompen. De bijdrage aan biodiversiteit, klimaatadaptatie en de gemeenschap is daarmee veel groter. Uiteindelijk komt het toch wel weer in zee.

Dankbaar en trots op anderhalf jaar vruchtbare samenwerking met de Stadse Boeren in Tilburg,  15 projecten op het gebied van groen, blauw en duurzaamheid in Tilburg. In de basis op twee op elkaar aanvullende manieren . . . enerzijds concrete projecten, anderzijds 'community building'. Kijk maar naar deze prachtige animatie bij wijze van samenvatting van de resultaten.

Levend Water op de Urban Farm

Op 27 en 28 juni werkt het Levend Water mee aan het meest kleurrijke festival van de wereld, Festival Mundial. In de Tilburgse Spoorzone treden meer dan 70 artiesten op, van de Britse popsensatie Will & The People tot Catalaanse feestband La Pegatina en van blues uit Mali tot de electronische muziekkunstenaar DubFX uit Australië. Er is ook theater, dans en heerlijk eten uit alle windstreken, een Feel Good Market en een Urban Farm area, beide met toffe en mooie fairtrade producten.

En er is ook nog een eigen nachtclub, in de Hall of Fame, waar je tot in de late uurtjes kunt dansen op muziek van verschillende bands & dj’s. Kom je ook het resultaat van ons werk bekijken op 27 en 28 juni tijdens Festival Mundial? Een weekendticket koop je voor 32,50 op www.festivalmundial.nl. Kinderen tot 12 jaar mogen gratis naar binnen!

facebook.com/festivalmundial
facebook.com/urbantastin
twitter@mundialtilburg
instagram.com/festivalmundial/

Geef jouw stem via de facebookpagina voor de publieksprijs 'Wat zie jij zitten in de Polygonale hal' in Tilburg. Dit kan tot uiterlijk 30 juni 12.00 uur. Een kans voor meer levend water in de stad, verwoord in een verhaal met Ed Bergers uit 2011. Getekend door Anneke Vervoort van van Hoogmoed Architecten.

Komend jaar worden in drie steden het project 'Kansen voor groen en stedelijk water' uitgevoerd in samenwerking met locale deskundigen en SBRCURnet. In Tilburg, Den Bosch en een nog onbekende derde stad. Dit burgerinitiatief wil de verbinding aangaan met de professionele wereld op het gebied van stedelijke ontwikkeling, groen en water. Want het gaat om meer dan water alleen: ook groen, biodiversiteit, recreatie, stadslandbouw, klimaatverandering: het zijn allemaal zaken die spelen in de steden. Al die zaken komen samen in knelpunten- en risicokaarten die we via het SBRCURnet project Kansen voor groen en water bij stedelijke ontwikkeling per stad of stadsdeel willen opstellen. Die moeten uiteindelijk uitmonden in kansenkaarten voor water en groen in de stad. We zien nu al dat mensen en lokale organisaties, zoals voor stadslandbouw enthousiast worden. We willen met dit initiatief ook de hokjes rond gevestigde organisaties en disciplines doorbreken en de projectleiders bij stedelijke vernieuwing handvaten aanreiken voor realisatie. Zie onderstaande link voor het volledige artikel op de SBRCURnetwerk site, waar u ook het project kunt volgen. Dit project komt mede tot stand door een bijdrage van de Provincie Noord-Brabant.

Op 14 maart 2014 heeft Rob van Putten op de zolder van het Regionaal Archief een plattegrond van Tilburg gevonden, waarop alle waterlopen die er toen waren zijn aangegeven. De plattegrond is gemaakt in 1907 en is geheel in kleur. Ook het nog niet aangelegde Wilhelminakanaal is er op aangegeven. De plattegrond is op schaal 1:2500 en heeft een oppervlakte van ruim zes meter (ca 2x3 m). Deze kaart wordt zo snel mogelijk gedigitaliseerd. Het liefs 'meerlagig' zodat een relatie gelegd kan worden met de huidige situatie. De kaart sluit aan op het artikel 'Waterlopen in Tilburg' van Rob van Putten http://www.lichtopdestad.com/4/category/rob%20van%20putten/1.html

Op een waterkoude dag in november beland ik in de Karrestraat in Tilburg. Op de grond wordt een levensgrote kopie van de kaart van Zijnen uitgerold uit 1760. De opmetingen zijn in 1730 gemaakt. Het origineel is ongeveer 3 bij 4 meter. Deze kopie is in drie delen.
We gaan door de knieën en langzaam ontvouwen de geheimen uit het verleden zich. We volgen de beken en waterlopen. 'Kijk hier stond het brandweerhuisje aan de Gasthuisring, het stond boven op de beek 't Maasje gebouwd.' We volgen de bochtige, soms hoekig hergraven beekjes met de vingers, terwijl we over de kaart kruipen.

Op deze waterkoude dag beland ik in de Karrestraat in Tilburg. Op de grond wordt een levensgrote kopie van de kaart van Zijnen uitgerold uit 1760. Het origineel is ongeveer 3 bij 4 meter. Deze kopie is in drie delen. We gaan door de knieën en langzaam ontvouwen de geheimen uit het verleden zich. We volgen de beken en waterlopen. 'Kijk hier stond het brandweerhuisje aan de Gasthuisring, het stond boven op de beek 't Maasje gebouwd.' We volgen de bochtige, soms hoekig hergraven beekjes met de vingers, terwijl we over de kaart kruipen. 'Toen ik hiermee bezig was had ik niet zo'n interesse voor het water, meer voor de gebouwde kwaliteiten van de stad en de bomen.' Ik heb jarenlang onderzoek gedaan naar de leefbaarheidsaspecten van de stad. Heb elf pleinen en de linten in kaart gebracht. Steeds ongeveer 10 kaarten per gebied. Elke kaart vertegenwoordigd een kwaliteit. Zoals toegangkelijkheid, openheid van het gebied, ontstaan van de wegen, bouwjaar van de gebouwen, staat van onderhoud, omvang van bomen, diversiteit van gevels, uniciteit van gebouwen. Op de kaart zie je die kwaliteiten uitgewerkt in acht gradaties. Alles met de hand ingekleurd, met ecoline. Als je die over elkaar heen zou kunnen leggen wordt het interessant, dan zie je waar het meer en minder leefbaar is.' Ik vertel hem van mijn zoektocht naar het water in de stad. 'Kom eens mee.' We lopen door zijn achtertuin. Door een poortje naar een andere tuin. 'Volk' roept hij. Er komt een jonge vader naar buiten, met achter hem zijn zoontje. 'Het is straks heel belangrijk' zegt het ventje 'dan ga ik fietsen'. Zijn vader knikt 'Ja dan ga je het leren, in het park'. En hij pakt de sleutel en ontsluit het deksel van de put. 'Kijk daar groeit een tongvaren. Die komt maar op drie plaatsen in Brabant voor.'

Even later fiets ik terug naar huis door de mistige stad. Onder mijn arm de rol met kaarten van het leefbaarheidsonderzoek en in mijn fietstas de getypte stapel losse bladzijden met de toelichting. 'Het meeste is kwijt, maar misschien heb je er iets aan.'

Foto's door Anne-Marie van der Gouw (Tilburg 2013).
Klik voor een grotere versie op Instagram.

Hier een voorbeeld van een plein waar het water zich zou kunnen verzamelen.

Vroeger hebben in de Spoorzone vier beken gelopen, smalle beken, vaak niet breder dan 75 cm of een meter. Mogelijk is het water nu nog aanwezig, maar dan onzichtbaar in de ondergrond of opgenomen in onze rioolstelsels. Het hoeft wat mij betreft niet terug naar vroeger. Ik zie mogelijkheden, die voor ons nu relevant zijn en meerwaarde bieden voor het leven in de stad. Hier onder een voorbeeld hoe water op een plein er uit zou kunnen zien, met dank aan Anneke Vervoort, van Hoogmoed Architecten, die het geschetst heeft. Geen ontwerp, geen plan, gewoon vrije verbeelding. Ongehinderd door de werkelijke (on)mogelijkheden van deze plek.

Mijn droom is om het water weer te vinden, te bevrijden en plekken te creëren waar het weer kan stromen. Zie de website van C@st STADSidee via de groene link hier onder.

Waar het water zich verzamelt ontstaan plekken waar de tijd even wegvalt. Waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en verhalen vertellen. Water op deze plek is voor het eerst 'gezien' in mei 2011 door architect Ed Bergers. Lees het verhaal 'Meesterlijk' bij verhalen van de stad'
En onlangs getekend door Anneke Vervoort "van Hoogmoed architecten".

Dit artikel van Rob van Putten is een speciaal voor deze website herziene versie van een artikel dat in 2000 verscheen in het tijdschrift Tilburg. Het geeft een goed beeld van het ontstaan van de ongeveer 35 beken in en om Tilburg. En hoe de tijd, de natuurlijke veranderingen en menselijke invloed de loop van beken steeds heeft veranderd. Opvallend is dat de meeste beken smal en ondiep waren, op enkele uitzondering na. Vooral veel van de verdwenen beken waren vaak niet breder dan 50 tot 80 cm, bij regenval soms breder. De diepte varieerde van 10 cm tot 1,1 m. Daarin verschillen we van de stevig stromende jonge Dommel in Eindhoven, of de statig voortglijdende Aa, Binnendieze of oudere Dommel bij Den Bosch. Smalle beken horen dus bij het karakter van Tilburg.

Binnenkort volgt hier het voltooide artikel, plus een nieuwe en meer gedetailleerde kaart. Dit is de conceptversie van 14 mei 2013, met de oude kaart.